“Mắt xích” quan trọng trong chuỗi giá trị và xây dựng nông thôn mới

Nếu ví chuỗi giá trị trong hoạt động sản xuất nông nghiệp theo hướng bền vững, bao gồm: Doanh nghiệp – HTX – nông dân là một thế kiềng ba chân vững chãi, khó có thể tách rời thì vai trò của HTX được xem như cầu nối, “mắt xích” vô cùng quan trọng để tạo nên thế cân bằng ấy. Nhận thức được vai trò của mình, kể từ khi triển khai thực hiện Luật HTX 2012, nhiều HTX nông nghiệp kiểu mới ra đời với những bước chuyển mình mạnh mẽ, đóng góp không nhỏ vào thành tựu đáng kể trong lĩnh vực nông nghiệp, công tác phát triển kinh tế tập thể và xây dựng nông thôn mới (NTM) của tỉnh Thanh Hóa.

Khu nhà màng sản xuất các sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao của HTX dịch vụ cơ giới hóa nông nghiệp Đông Tiến, xã Đông Tiến (Đông Sơn). Ảnh: Hương Thảo

Chúng tôi ghé thăm HTX dịch vụ cơ giới hóa nông nghiệp Đông Tiến (xã Đông Tiến, Đông Sơn), một trong những đơn vị được Liên minh HTX Thanh Hóa đánh giá cao về những kết quả sản xuất, kinh doanh theo chuỗi giá trị và đóng góp tích cực vào Chương trình Mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM tại địa phương. Trong không gian sân vườn thoáng đãng, xanh mát bóng cây, anh Nguyễn Xuân Thiên nhiệt tình giới thiệu về quy mô, cơ cấu tổ chức của HTX. Trải qua quá trình hoạt động và phát triển, từ việc chỉ hoạt động cung cấp các dịch vụ nông nghiệp như: làm đất, thu hoạch lúa, tới nay, HTX đã đa dạng hóa các ngành nghề và dịch vụ liên quan tới lĩnh vực nông nghiệp như: Cung cấp các dịch vụ cơ giới hóa đồng bộ trong sản xuất lúa, cung cấp giá thể, sản xuất mạ khay, cung cấp các loại vật tư nông nghiệp, thu mua, sản xuất, chế biến và xây dựng thương hiệu cho nông sản sạch rau mầm, gạo, củ, quả…, chế phẩm sinh học xử lý rơm rạ sau thu hoạch, máy móc nông nghiệp hiện đại để phục vụ bà con Nhân dân trong xã nói riêng và mở rộng dịch vụ sang các xã, huyện khác trong toàn tỉnh cũng như ngoài tỉnh (Thái Bình, Hải Phòng, Hải Dương, Nam Định…). Anh Thiên chia sẻ: “Thanh Hóa là tỉnh có xu hướng sản xuất nông nghiệp cao lan tỏa nhanh; cơ giới hóa và hình thành chuỗi giá trị phát triển mạnh. Vì thế, để có thể tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất nông nghiệp, mỗi HTX phải có ý thức đổi mới, năng động, sáng tạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các sản phẩm do mình làm ra”.

Nhận thức sâu sắc điều đó, HTX mở rộng địa điểm sản xuất mạ khay và đầu tư máy sấy lúa tại thôn Triệu Tiền (xã Đông Tiến, Đông Sơn). Đồng thời, HTX được xã Đông Tiến và huyện Đông Sơn quy hoạch cánh đồng liên kết sản xuất với diện tích 110 ha. Ngoài ra, HTX đầu tư mua 4 máy cuộn rơm (năm 2019), nhằm tận dụng phế thải nông nghiệp sau thu hoạch cung cấp cho các trang trại chăn nuôi bò sữa, bò thịt và các trang trại trồng cây ăn quả, củ và ủ phân hữu cơ… Ngoài ra, để chủ động trong việc quảng bá, giới thiệu, đưa sản phẩm nông nghiệp sạch đến gần hơn với người tiêu dùng HTX đã xây dựng 3 cửa hàng thực phẩm sạch trên địa bàn huyện Đông Sơn.

Bên cạnh đó, với tiềm năng, lợi thế và nắm bắt được nhu cầu thị trường; đồng thời, để đảm bảo thực hiện chuyển đổi theo đúng Luật HTX 2012, anh Thiên và một số thành viên HTX đã quyết định thành lập công ty con hoạt động trong lòng HTX, mở rộng lĩnh vực hoạt động, “lấn sân” sang mô hình sản xuất nông nghiệp chất lượng cao, xây dựng nhà màng, nhà kính, chuyển giao công nghệ, tiếp nhận và chuyển giao công nghệ, sản xuất và thu mua đối với sản phẩm rau, củ, quả sản xuất trong nhà màng, nhà kính… Các sản phẩm chính mà đơn vị đang sản xuất, gồm: rau họ cải ăn lá các loại, dưa chuột baby, cà chua, dưa Kim Hoàng Hậu với quy mô khoảng 15.000m2. Với hướng đi năng động, linh hoạt và nhạy bén trong nắm bắt nhu cầu thị trường nên hiệu quả sản xuất, kinh doanh của HTX và công ty con khá rõ nét. Năm 2019, tổng doanh thu đạt trên 10 tỷ đồng, dự kiến năm 2020 đạt 15 tỷ đồng, tạo việc làm thường xuyên cho 20 lao động, mức thu nhập từ 4 – 10 triệu đồng, 30 lao động thời vụ. Từ hiệu quả sản xuất, kinh doanh, HTX của anh Thiên đã có những tác động tích cực đến phong trào xây dựng NTM tại địa phương. Ngoài tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động, hằng năm, HTX đóng góp hàng chục triệu đồng giải quyết các vấn đề tồn tại, hạn chế về cơ sở hạ tầng, thiết chế văn hóa của xã; đồng thời tham gia tích cực vào các phong trào nhân đạo, từ thiện, xã hội trong cộng đồng.

Cũng như HTX dịch vụ cơ giới hóa nông nghiệp Đông Tiến, HTX nông nghiệp Nga Trường (thôn Hợp Long 2, xã Nga Trường, Nga Sơn) đã thực sự trở thành cầu nối tin cậy giữa nông dân địa phương với các công ty, doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm nông nghiệp hàng đầu Việt Nam hiện nay, được nhiều HTX trong và ngoài tỉnh đến tham quan, học hỏi kinh nghiệm. Ông Bùi Văn Hồng, giám đốc HTX nông nghiệp Nga Trường nhận định: “Liên kết sản xuất, tìm đầu ra tiêu thụ nông sản là chiến lược mà các HTX nông nghiệp phải thực hiện ngay nếu muốn tồn tại và phát triển”. Sau nhiều năm lăn lộn tìm cho HTX hướng đi hiệu quả, hơn ai hết, ông Hồng nhận thức sâu sắc rằng: “Chuỗi giá trị giúp các HTX đoàn kết, trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ, giám sát nhau; đồng thời thực hiện chuỗi giá trị, tạo được ổn định trong chuỗi sản xuất của người nông dân từ đầu vào đến đầu ra, sản xuất an toàn, phát triển sản phẩm lợi thế của tỉnh. Nhờ liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản giữa doanh nghiệp – HTX – hộ nông dân nên việc tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp khá thuận lợi, đem lại giá trị kinh tế cao, khuyến khích được thành viên HTX và nông dân tích cực tham gia sản xuất”. Do đó, HTX dần mở rộng dịch vụ kinh doanh. Ngoài các dịch vụ công theo nhiệm vụ, HTX đã mở rộng các dịch vụ cạnh tranh, như: Kinh doanh giống cây trồng, cung ứng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật, liên kết sản xuất và các dịch vụ nông nghiệp liên quan.

Trong những nỗ lực tạo sự liên kết sản xuất, tìm đầu ra tiêu thụ nông sản cho người dân, có thời điểm, HTX đã phải nhận “trái đắng” bởi sự bấp bênh của cơ chế thị trường, hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp đối tác gặp khó khăn… Tuy nhiên, kể từ năm 2017, HTX đã tham mưu cho đảng ủy và UBND xã tổ chức đi tham quan, học tập các mô hình liên kết sản xuất ở nhiều địa phương phía Bắc, thăm các doanh nghiệp để đấu mối tìm kiếm thị trường đầu ra cho nông sản địa phương. Trong những năm qua, HTX đều có được các hợp đồng liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm cho nhiều loại nông sản như: khoai tây, cải bó xôi, hành hoa, đậu tương, rau… với các doanh nghiệp tại Hà Nội, Ninh Bình và Bắc Ninh… Đặc biệt, năm 2018, sau chuyến tham quan tại Viện Sinh học nông nghiệp Việt Nam (Hà Nội) và Công ty TNHH Thực phẩm Orion Vina do huyện Nga Sơn tổ chức, HTX đã ký kết hợp đồng với các đơn vị này tổ chức trồng khoai tây Atlantic theo mùa vụ. Diện tích trồng khoai tây vụ đông được trồng trên đất 2 lúa hoặc 1 lúa kém hiệu quả. Để khuyến khích bà con nông dân sản xuất khoai tây theo hình thức tập trung, HTX đã chủ động đầu tư 80% giống, phân bón cho nông dân. Khi thu hoạch, công ty sẽ cử người trực tiếp thu mua với số lượng không hạn chế. Đến nay, HTX đã triển khai sản xuất được 3 vụ khoai tây Atlantic với diện tích khoảng hơn 50ha, thu hút hơn 200 hộ dân tham gia, thu hoạch từ 400 – 500 tấn/vụ, lợi nhuận thu được khoảng 200 triệu đồng/vụ. Trong quá trình liên kết, với sự uy tín, tinh thần trách nhiệm cao, hiệu quả hợp tác tốt, Công ty TNHH Thực phẩm Orion Vina đã trao tặng cho HTX nông nghiệp Nga Trường 2 máy cày, mỗi máy có giá trị khoảng 200 triệu đồng. Không chỉ có ý nghĩa về mặt vật chất, món quà ấy còn thể hiện nỗ lực của các bên, biểu tượng đẹp trong liên kết sản xuất, xây dựng chuỗi giá trị. Thời gian gần đây, nhằm tìm kiếm “đầu ra” cho sản phẩm bí hạt đậu F1, HTX đã liên kết hợp tác với Công ty TNHH Giống cây trồng Trường Thành, ký kết hợp đồng tiêu thụ 25 tấn bí với giá 2.500 đồng/kg. Dự kiến, việc liên kết, hợp tác giữa hai bên sẽ được tiếp tục triển khai trong thời gian tiếp theo.

“Ngoài việc tạo điều kiện giải quyết việc làm cho người lao động, nhất là nguồn lao động tại chỗ, HTX nông nghiệp Nga Trường đóng góp cho sự phát triển kinh tế nông nghiệp của địa phương, nhất là xã Nga Trường đang trong giai đoạn hoàn thiện các tiêu chí, xây dựng hồ sơ trình UBND tỉnh xem xét, thẩm định xã đạt chuẩn NTM nâng cao” – ông Trần Văn Long, Chủ tịch UBND xã Nga Trường khẳng định.

Theo thống kê của Liên minh HTX tỉnh, tính đến hết tháng 6-2020, toàn tỉnh có 1.054 HTX, trong đó có 668 HTX dịch vụ nông nghiệp, 11 HTX nuôi trồng thủy sản… Một số mô hình HTX nông nghiệp điển hình của tỉnh trong việc đầu tư, liên kết, liên doanh, sản xuất gắn với chuỗi giá trị như: HTX dịch vụ nông nghiệp Định Tường (Yên Định), HTX nông nghiệp Phú Lộc (Hậu Lộc), HTX dịch vụ nông nghiệp và điện năng Hoằng Hợp (Hoằng Hóa), HTX sản xuất nông nghiệp Thành Công (Như Xuân), HTX nông sản hữu cơ Trúc Phượng (Như Thanh)… Hoạt động của các HTX phục vụ tốt hơn nhu cầu sản xuất, kinh doanh của kinh tế hộ, giải quyết được nhiều việc làm, tăng thu nhập cho thành viên, người lao động, góp phần tích cực vào quá trình phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh. Các HTX thành lập mới có hình thức tổ chức và phương thức hoạt động linh hoạt, phù hợp với đặc điểm của từng ngành nghề, địa phương. Liên kết kinh tế giữa các HTX với nhau và giữa HTX với doanh nghiệp của các thành phần kinh tế được triển khai thực hiện. HTX là đơn vị kinh tế mang tính xã hội rộng lớn, là chỗ dựa, là con đường phát triển của thành viên, người lao động, có vai trò quan trọng ở nhiều ngành, nhiều lĩnh vực kinh tế.

Nhiều HTX sau khi chuyển đổi hoạt động theo mô hình HTX kiểu mới đã mạnh dạn thay đổi phương thức sản xuất, bước đầu áp dụng các công nghệ cao trong chăm sóc cây trồng, vật nuôi, thể hiện rõ nét vai trò trong việc hướng dẫn, hỗ trợ người dân tham gia thực hiện liên kết theo chuỗi giá trị, nhất là đối với một số nông sản chủ lực của tỉnh như: gạo, dưa… và một số sản phẩm mới như các loại nấm, mật ong… Một số HTX có khả năng mở rộng quy mô gắn với vùng sản xuất hàng hóa tập trung, gắn với các vùng sản xuất chuyên canh mía, cây ăn quả có múi, cây con đặc sản như: HTX sản xuất nông nghiệp Thành Công (Như Xuân), HTX nông nghiệp Nga Yên (Nga Sơn), HTX nông nghiệp Phú Lộc (Hậu Lộc), HTX dịch vụ nông nghiệp và xây dựng Minh Sơn (Ngọc Lặc)…

Nhiều HTX đã liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp để được cung cấp dịch vụ, ứng trước phân bón, giống mới, chuyển giao tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ và tiêu thụ sản phẩm cho xã viên, từng bước hình thành chuỗi giá trị, như: Công ty CP Mía đường Lam Sơn hiện đang liên kết với 10 HTX làm đầu mối thu mua mía với tổng sản lượng hàng năm đạt trên 100.000 tấn, giá trị đạt trên 120 tỷ đồng; Công ty CP Giống cây trồng Thanh Hóa liên kết với 9 HTX, tổng giá trị hợp đồng đạt 2.337 triệu đồng… Ngoài ra, nhiều HTX trên địa bàn tỉnh liên kết sản xuất lúa giống với Công ty CP Giống Trung ương 1, liên kết cung cấp giống cho Công ty An Việt, cung cấp nguyên liệu cho Công ty CP Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao…

Thực tế hoạt động của các HTX cho thấy, mô hình liên kết giữa doanh nghiệp – HTX – hộ nông dân vẫn được xem là ưu việt nhất trong việc tổ chức sản xuất – chế biến – tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, nhất là một số sản phẩm nông nghiệp chủ lực của tỉnh, từ đó góp phần quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế đối với nông nghiệp nông thôn, thúc đẩy kinh tế hộ phát triển… Với lợi thế về nguồn nhân lực tại chỗ, khả năng tiết kiệm chi phí, đề cao lối sống vì cộng đồng, tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau, HTX đã và đang phát huy được vai trò “bà đỡ” trong phát triển sản xuất, kinh doanh của các hộ thành viên và nông dân, tạo nên sợi dây gắn bó, đồng thuận giữa cấp ủy đảng, chính quyền và Nhân dân; từ đó góp phần đáng kể vào thực hiện nhiệm vụ xóa đói, giảm nghèo, an sinh xã hội và xây dựng NTM ở tại địa phương… Tuy nhiên, để phát huy vai trò và nuôi dưỡng các HTX nông nghiệp kiểu mới này hoạt động hiệu quả, tích cực hơn nữa rất cần sự hỗ trợ chính sách từ Nhà nước về nguồn vốn, nguồn nhân lực cho tới hành lang pháp lý; trong đó, vai trò của người đứng đầu hết sức quan trọng.

Hương Thảo